کد مطلب:188743 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:148
تسخیر پایگاه فکری و فرهنگی جامعه
با توجه به این كه پیامبران و امامان (ع) در مرحله ی نخست مردانی الهی و معنوی بوده و هدفشان رساندن خلق به خدا و تكامل بخشیدن به روح آدمیان و پیراستن زندگی ایشان از آلودگی ها و رذایل بوده است، و در مرحله ی بعد به منظور دستیابی به آن اهداف عالی به روابط اجتماعی و شرایط سیاسی جوامع بشری نظر داشته اند، می توان به روشنی دریافت كه ایجاد تحول فكری در جوامع بشری از محورهای اصلی برنامه ی رهبران الهی است و تحولات سیاسی - اقتصادی - اجتماعی به دنبال آن صورت می گیرد، و اصولا تعرض آنان نسبت به امور سیاسی جامعه، بدان جهت صورت می گرفته است كه نوع حكومت، شخصیت و عملكرد حاكم و قوانین و ضوابط وضع شده از سوی حاكمان، تأثیری عمیق در فكر و فرهنگ و ایمان و شخصیت افراد جامعه دارد.
امام علی (ع) می فرماید:
هرگاه سلطان تغییر كند، زمان متحول می شود. [1] .
بنابراین هر گاه زمینه برای ایجاد تحول فرهنگی در جامعه وجود داشته است، نیازی به قیام و جنگ و درگیری نبوده؛ زیرا تحول فكری اساس بنیادین هر تحول مثبت اجتماعی است و با تصحیح افكار و اندیشه ها، بهنجار گشتن نظام سیاسی و اجتماعی امری حتمی و ناگزیر است.
از این رو، انبیا نخست به تبلیغ دین خود و تصحیح عقاید و اندیشه ی مردم
[ صفحه 137]
می پرداخته اند، و تا زمانی كه دشمن، راه تبلیغ را بر روی ایشان مسدود نمی كرده است، به نبرد و رویارویی نظامی دست نمی یازیده اند.
به هر حال، عصر امام باقر (ع) از یك سو سرآغاز راهیابی اندیشه های بیگانه و فلسفه های مادی به قلمرو مباحثات علمی و كلامی بود، و تنش های فكری به تزلزل پایه های عقیدتی مردم كمك می كرد، و از سوی دیگر، حاكمیت طولانی عناصر نالایق بر جهان اسلام، پایه های علمی و معنوی جامعه را سست و بی بنیاد كرده بود. هر روز قلمرو جغرافیایی جهان اسلام گسترش می یافت، بی آن كه بر استحكام مبانی دینی و فقهی آن افزوده شود.
داعیه داران حكومت، به قدری متشكل و درگیر بودند كه اقدام برای تسخیر پایگاه سیاسی، بر تنش های اجتماعی بیشتر می افزود و جامعه ی بی بنیاد و كم بینش را در ورطه ی فروپاشی قرار می داد.
جامعه ی اسلامی، پس از رسول خدا راه انحطاط را پیموده بود، ولی زمینه برای فعالیت علمی و ایجاد تحول فكری هموار می نمود. امام باقر (ع) به این هدف اصلی و بنیادین پرداخت و از اوضاع بی سامان حاكمان، در جهت تسخیر پایگاه فرهنگی جامعه بر آمد؛ چه، با این حركت و با در اختیار داشتن این پایگاه، هر طرح بایسته ای را می شد به فكر اندیشمندان و ذهن توده ها القا كرد، و تجهیزات فكری لازم را در اختیار مصلحان جوامع اسلامی، برای همیشه تدارك دید.
«تسخیر فضای فرهنگی جامعه» عمده ترین خط مشی سیاسی - اجتماعی امام باقر (ع) به شمار می رود. این برنامه به وسیله ی امام صادق (ع) به اوج خود رسید و نام و پیام و اندیشه ی امامیه را برای همیشه ی تاریخ در میان امت اسلامی زنده داشت. اگر كتاب های رجالی و تراجم اهل سنت، با صراحت هرچه بیشتر درباره ی شخصیت علمی و معنوی امام باقر و امام صادق (ع) به ستایش و تمجید پرداخته، آنان را یگانه ی عصر خویش و سرآمد فقهای اسلام شمرده اند، نتیجه ی آن خط مشی بایسته است.
تجلی امام باقر و امام صادق (ع) در میدان علم و معنویت، شخصیت ممتاز و بی بدیل ائمه (ع) و اهل بیت را در دفتر حقایق پایدار تاریخ اسلام، به ثبت رسانید، و نظر مصلحان حقیقت جو را به پیام های ارزشی آنان جلب نمود.
[ صفحه 138]
امام علی (ع) می فرماید:
هرگاه سلطان تغییر كند، زمان متحول می شود. [1] .
بنابراین هر گاه زمینه برای ایجاد تحول فرهنگی در جامعه وجود داشته است، نیازی به قیام و جنگ و درگیری نبوده؛ زیرا تحول فكری اساس بنیادین هر تحول مثبت اجتماعی است و با تصحیح افكار و اندیشه ها، بهنجار گشتن نظام سیاسی و اجتماعی امری حتمی و ناگزیر است.
از این رو، انبیا نخست به تبلیغ دین خود و تصحیح عقاید و اندیشه ی مردم
[ صفحه 137]
می پرداخته اند، و تا زمانی كه دشمن، راه تبلیغ را بر روی ایشان مسدود نمی كرده است، به نبرد و رویارویی نظامی دست نمی یازیده اند.
به هر حال، عصر امام باقر (ع) از یك سو سرآغاز راهیابی اندیشه های بیگانه و فلسفه های مادی به قلمرو مباحثات علمی و كلامی بود، و تنش های فكری به تزلزل پایه های عقیدتی مردم كمك می كرد، و از سوی دیگر، حاكمیت طولانی عناصر نالایق بر جهان اسلام، پایه های علمی و معنوی جامعه را سست و بی بنیاد كرده بود. هر روز قلمرو جغرافیایی جهان اسلام گسترش می یافت، بی آن كه بر استحكام مبانی دینی و فقهی آن افزوده شود.
داعیه داران حكومت، به قدری متشكل و درگیر بودند كه اقدام برای تسخیر پایگاه سیاسی، بر تنش های اجتماعی بیشتر می افزود و جامعه ی بی بنیاد و كم بینش را در ورطه ی فروپاشی قرار می داد.
جامعه ی اسلامی، پس از رسول خدا راه انحطاط را پیموده بود، ولی زمینه برای فعالیت علمی و ایجاد تحول فكری هموار می نمود. امام باقر (ع) به این هدف اصلی و بنیادین پرداخت و از اوضاع بی سامان حاكمان، در جهت تسخیر پایگاه فرهنگی جامعه بر آمد؛ چه، با این حركت و با در اختیار داشتن این پایگاه، هر طرح بایسته ای را می شد به فكر اندیشمندان و ذهن توده ها القا كرد، و تجهیزات فكری لازم را در اختیار مصلحان جوامع اسلامی، برای همیشه تدارك دید.
«تسخیر فضای فرهنگی جامعه» عمده ترین خط مشی سیاسی - اجتماعی امام باقر (ع) به شمار می رود. این برنامه به وسیله ی امام صادق (ع) به اوج خود رسید و نام و پیام و اندیشه ی امامیه را برای همیشه ی تاریخ در میان امت اسلامی زنده داشت. اگر كتاب های رجالی و تراجم اهل سنت، با صراحت هرچه بیشتر درباره ی شخصیت علمی و معنوی امام باقر و امام صادق (ع) به ستایش و تمجید پرداخته، آنان را یگانه ی عصر خویش و سرآمد فقهای اسلام شمرده اند، نتیجه ی آن خط مشی بایسته است.
تجلی امام باقر و امام صادق (ع) در میدان علم و معنویت، شخصیت ممتاز و بی بدیل ائمه (ع) و اهل بیت را در دفتر حقایق پایدار تاریخ اسلام، به ثبت رسانید، و نظر مصلحان حقیقت جو را به پیام های ارزشی آنان جلب نمود.
[ صفحه 138]
[1] قال علي (ع): اذا تغير السلطان تغير الزمان. بحار 75 / 358.